İşyeri ve İşletme Kavramlarının İş Hukukundaki Yeri

İş hukuku, çalışma hayatını düzenleyen en temel hukuk dallarından biridir. Bu alanın uygulama sınırlarını belirleyen iki önemli kavram ise işyeri ve işletmedir. Her ne kadar birbirine yakın görünseler de, hukuki ve ekonomik açıdan farklı anlamlar taşırlar. Bu ayrımın doğru anlaşılması, işçi haklarının korunması ve işveren yükümlülüklerinin belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Öncelikle bu iki kavramın tanımlarına bir göz atalım.

İşyeri; işverenin mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi ve maddi olmayan unsurlar ile işçiyi bir araya getirdiği organizasyon birimidir. İşyeri sadece üretim alanını değil, ona bağlı yerleri (dinlenme, yemek, bakım alanları) ve eklentileri de kapsar.

İşletme kavramı ise, hukuki değil, ekonomik bir kavramdır. Doktrinde işletme; bir veya birden fazla işyerinin, ekonomik ve sosyal bir amaç doğrultusunda planlı ve sürekli şekilde örgütlenmesiyle oluşan birim olarak tanımlanır.

Peki İş Kanunu’na Göre İşyeri Unsurları Nelerdir?

- Maddi Unsurlar: İşyeri, üretim faaliyetinin yürütülmesi için gerekli fiziksel varlıklar olan bina, makineler, araç-gereçler, hammaddeler.
- Maddi Olmayan Unsurlar: İşyerinin devamlılığı için gerekli olan soyut değerler olan ticaret unvanı, müşteri çevresi, bilgi birikimi, iş organizasyonu ve yönetim sistemi ve iş ilişkileri.
- İşgücü: İşçi, işyerinin en temel unsurudur.

İşyeri ve İşletme Arasındaki Farklar İse;
 

Yargıtay Kararlarında İşyeri ve İşletme Ayrımı Nasıldır?

- İşyeri Tanımı: 4857 sayılı İş Kanunu m.2’ye göre işyeri, işverenin mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi ve maddi olmayan unsurlar ile işçiyi bir araya getirdiği organizasyon birimidir.
- İşletme Tanımı: Kanunda tanımı yoktur; Yargıtay’a göre işletme, bir veya birden fazla işyerinin ekonomik ve sosyal bir amaç doğrultusunda planlı şekilde örgütlenmesiyle oluşan birimdir.

Yargıtay Ölçütleri:

• • Amaçta birlik: Aynı teknik amaca bağlı üretim.
  • Nitelik yönünden bağlılık: İşlerin birbirine bağımlı olması.
  • Yönetimde birlik: Aynı yönetim altında örgütlenmiş olma.
    Bu kriterler sağlanmazsa, ayrı işyerlerinden söz edilir. Örneğin, farklı yönetim birimleri varsa tek işletme değil, bağımsız işyerleri kabul edilir.

Yargıtay Kararlarından Örnekler de Verecek Olursak;

*** E. 2021/9511, K. 2021/13922 (07.10.2021): İşyeri sınırlarının belirlenmesinde amaçta birlik, nitelik yönünden bağlılık ve yönetimde birlik esas alınır.

*** E. 2018/9129, K. 2018/19345: İşletmesel kararlar yönetim hakkı kapsamında olsa da, fesihte ölçülülük ve son çare ilkesi uygulanmalıdır.

İnsan Kaynakları Uygulamalarında Doğru Kavramların Kullanımının Önemi

İK süreçlerinde işyeri ve işletme kavramlarının doğru kullanımı, yetki tespitleri, iş sağlığı ve güvenliği, performans yönetimi ve organizasyonel planlama açısından kritik öneme sahiptir.

Örneğin;

- İşe Alım Süreçleri: İşletme düzeyinde planlama yapılırken, işyeri bazında pozisyon gereklilikleri belirlenmelidir.

- Toplu İş Sözleşmesi Yetki Tespiti: İşletme yerine işyeri esas alınmazsa, sendikal yetki hatalı belirlenir.

Görüldüğü gibi işyeri ve işletme kavramlarının doğru anlaşılması, iş hukuku uygulamalarında uyuşmazlıkların çözümü için kritik öneme sahiptir. Özellikle işçi haklarının belirlenmesi, iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ve toplu iş ilişkilerinde bu ayrımın bilinmesi gerekir.