EYT’de İşveren Maliyetleri

Geçtiğimiz günlerde son yılların en çok merak edilen konusu olan ‘’Emeklilikte Yaşa Takılanlar’’ hakkında bir açıklama yapıldı ve milyonlarca kişiyi ilgilendiren EYT süreci de bu açıklama ile birlikte başlamış oldu.

Öncelikle genel kapsamda EYT ile ilgili bilgilere bakacak olursak;

8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı çalışmaya başlayanlardan prim günü ve sigortalılık süresi şartını yerine getirmesi halinde yaşa bakılmaksızın emekli olabileceği açıklandı ve EYT kapsamında emekli olacak kişi sayısı 2 milyon 250 bin kişi olarak belirtildi, bununla beraber askerlik borçlanması vb. ile EYT kapsamına girecek kişiler ile birlikte bu sayının 2,5 milyon kişiye ulaşabileceği tahmin ediliyor.

Çalışma statüsüne göre aranacak ilk iki koşul ise:

SSK: 5000 prim günü, kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresi.

BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı: Kadınlarda 20 tam yıl (7200 prim günü), erkeklerde 25 tam yıl (9000 prim günü) olarak açıklandı.

Bunların yanında EYT’den emekli olanlar aynı işyerinde çalışmaya devam edebilecek mi? Sorusu pek çok kişinin aklına gelen bir soru olarak karşımıza çıkıyor çünkü bu noktada işveren tarafına da düşen bazı yükümlülükler olacak, emekli olan EYT’lilerin aynı işyerinde çalışmaya devam edip etmemesi işçi ile işveren arasındaki anlaşmaya bağlı diyebiliriz çünkü eğer işveren kabul ederse evet çalışmaya devam edebilir fakat etmezse çalışamaz.

Bilindiği üzere ülkemizde emekli çalışanların işverene maliyeti daha yüksek. Emekliler için hazine teşviki olan yüzde 5’lik tutarda uygulanmadığından asgari ücretli emekli bir çalışanın işverene maliyeti 12 bin 459,96 TL tutarında. Beklenen EYT düzenlemesi ile emekli olacak çalışanları, maliyetleri nedeni ile işveren artık çalıştırmak istemeyebilir.

Örneğin 2023 yılında emekli bir işçiyi asgari ücretten çalıştıran işveren için maliyet 12.459 TL oluyor. Aynı işveren için emekli olmayan işçi çalıştırmanın maliyeti ise 12.259 TL oluyor. Ama burada asıl farklılık emekli işçi ile emekli olmayan işçinin asgari ücretinde görülüyor. Emekli olmayan 8.506,80 TL maaş alırken emekli olan 9.144,81 TL maaş alıyor.   

Emekli olup aynı işyerinde veya başka işyerinde çalışmaya devam edenlerin ise emekli aylığında kesinti yapılmayacak. 4A’lı olarak çalışanlar için sosyal güvenlik destek primi (SGDP) ödenecek.

Emekli olduktan sonra “aynı işyerinde” çalışmaya devam edenler için sosyal güvenlik destek primi işveren payında 5 puan indirim yapılacak. Böylece işveren yüzde 24,5 yerine yüzde 19,5 oranında prim ödeyecek.

İşveren açısından maliyetlere baktığımızda EYT düzenlemesinin ortaya çıkaracağı mali yük, ya sigorta prim oranlarının/prime esas kazanç matrahının artırılması ya vergi oranlarının yükseltilmesi ya da genel borçlanma yoluyla finanse edilmeye çalışılacak gibi görünüyor. 

Bu durum ise, işletmelerin iş gücü maliyetlerini artıracak, finansmana erişimlerini güçleştirecek.

Burada işvereni zorlayacak süreçlerden en önemlisi kıdem tazminatı olarak karşımıza çıkıyor.

1475 sayılı İş Kanunu’nun “Kıdem tazminatı” başlıklı halen yürürlükte olan 14. Maddesine göre; 

• 4857 İş Kanunu’na tabi işlerde çalışmakta olup, yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işten ayrılan ve işveren nezdindeki bir yıllık çalışma/kıdem süresini de doldurmuş olan işçilere, 
•  506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 60. Maddesinin 1. Fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81.Maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılanlara, 

İşe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için 30 günlük ücreti tutarında ve bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden kıdem tazminatı ödenmesi gerekmektedir.  

Örnek; 280 sigortalı çalışana sahip A işletmesi 76 çalışanın EYT kapsamında emekliliğe hak kazandığını ve bunlardan 46’sının tüm hakları ile işten ayrıldıklarını düşünelim.

46 sigortalının 23’ünün brüt ücretinin 25.000 TL (ortalama 10 yıl süre hizmet dönemi) ve üzeri olduğunu 23 sigortalının da 15.000 TL (ortalama 8 yıl süre hizmet dönemi) olduğunu varsayarsak,

2022 Kıdem Tazminatı Tavanı: 15.370,40 TL ve tahmini 2023 kıdem tazminatı tavanının da 22000 TL olduğu varsayımı ile,

10 yıllık kıdeme sahip sigortalılara ödenecek kıdem tazminatı tutarı: 5.060.000 TL

8 yıllık kıdeme sahip sigortalılara ödenecek kıdem tazminatı tutarı: 2.760.000 TL

Toplam Kıdem Tazminatı Ödemesi: 7.820.000 TL olacaktır.

Buna göre, EYT düzenlemesinden yararlanarak emekli olup, işten ayrılacaklara yapılacak olan kıdem tazminatı ödemeleri, fesihle birlikte muaccel hale gelecek olup 14.Madde ve 4857 sayılı İş Yasasının 120.Maddesi gereğince iş sözleşmesinin feshi tarihinde nakden ve def’aten ödenmesi gerekecektir. 

Yıllık ücretli izin alacağı bir ücret olmasına karşın akdin feshinde kesinleşen bir alacak olduğundan ve fesih tarihi itibarı ile yıllık izin kullanılmamış olduğundan yerleşik Yargıtay kararlarına göre tazminatlar gibi iş sözleşmenin feshi ile muaccel hale gelmektedir. 

Ancak, uygulamada genellikle kullanılmamış yıllık izin ücretleri iş sözleşmesinin feshi tarihini izleyen ilk ücret ödeme döneminde ödenmektedir.  

EYT düzenlemesi sonrası çalışanların işten ayrılmaları halinde, hak edipte kullanmadıkları izin sürelerine ilişkin ücretlerinin de işyerlerince ödenmesi gerekecektir. 

EYT düzenlemesi sonrası işten ayrılmalar nedeniyle ilgili ayda söz konusu sigortalı sayılarının altına düşülmesi halinde yararlanılmakta olan bazı teşviklerden yararlanamama söz konusu olabileceğinden işverenlerce bu teşvik kayıplarının giderilebilmesi için teşvik hakkı olan sigortalıları işe alma yönünde planlama yapmaları gerekecektir. 

EYT düzenlemesi sonrası işten ayrılacak çalışanlardan dolayı yararlanamama riski olan teşvik ve desteklerden bazıları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Süreç daha çok yeni olduğu için günden güne daha net ve kesin bilgilere ulaşmak noktasında ve işveren açısından artacak olan maliyet ve risklerin en aza indirilmesi konusundaki gelişmeler pek çok kişi tarafından merakla beklenmeye devam edecek gibi görünüyor.

Kaynak: haberturk.com, pwc.com, iskanunu.com