Çift Kariyer ve Proje Bazlı Çalışma: Hem Bir Yol Hem Bir Seçim

Çift Kariyer ve Proje Bazlı Çalışma: Hem Bir Yol Hem Bir Seçim

Günümüzde işin niteliği, özel sektördeki esneklik, uzaktan çalışma imkânları ve bireylerin yaşamdan beklentileri evrim geçirdikçe “tek iş/tek işyeri” paradigması sorgulanır hâle geliyor. Çalışanın aynı anda birden fazla projede yer alması, farklı alanlarda beceriler geliştirmesi ya da “moonlighting” dediğimiz yan iş/ek iş yapması giderek yaygınlaşıyor. Peki, bu durum avantaj mı dezavantaj mı? Hem çalışana hem işverene etkileri neler?

Çalışana Artıları

1. Gelir Çeşitliliği & Finansal Güvence
   Temel iş gelirinin yanı sıra projelerden elde edilen ek kazanç, finansal riskleri azaltır. Özellikle Türkiye gibi enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde bu, hayat standartlarını korumak için önemli olabilir. Medipol Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, gelir tatminsizliği ile moonlighting niyetleri arasında negatif bir ilişki saptanmıştır; yani asıl gelir beklentileri düşükse yan işler düşünülüyor.
2. Beceri Gelişimi ve Ağ Oluşturma
   Farklı projelerde çalışmak, yeni teknik veya sektörel uzmanlıkların kazanılmasını sağlar. Aynı zamanda farklı çevrelerle tanışma, profesyonel ağını genişletme fırsatı doğar.
3. Kariyer Esnekliği ve Tatmin
   Birden fazla alanda faaliyet göstermek, monotonluktan kaçınma, iş tatminini artırma açısından fayda sağlayabilir. Kişinin değerleriyle örtüşen işler, tutkularla paralel alanlarda projeler yapması psikolojik iyi oluşa katkı sağlar.

Çalışana Eksileri

1. Zaman ve Enerji Yönetimi Zorluğu
   İki (veya daha fazla) projeyi sürdürmek, zaman yönetimini zorlar; bu da tükenmişlik (burnout), özel hayata ayıracak zamanın azalması gibi riskleri beraberinde getirir. Projelerin çatışması ya da iş sürekliliğinin bozulması söz konusu olabilir.
2. Performans Sorunları ve İş Kalitesi
   Ana işin gerektirdiği dikkat ve yoğunluk ile yan işlerin talepleri çakıştığında, her iki işte de kalite düşebilir. Bu, itibar kaybına veya iş güvencesinde sorunlara yol açabilir.
3. Çıkar Çatışmaları ve Hukuki Etkiler
   İş sözleşmesi, işverenin politikası ya da sektör düzenlemeleri, çalışanların başka işte çalışmasını sınırlandırabilir. Mesela işverenin çıkarına zarar verme, gizlilik ihlali gibi durumlar hukuki sorun yaratabilir.  

İşverene Artıları

1. Yaratıcılık, Çeşitlilik ve Yenilikçilik
   Çalışanın farklı projelerde elde ettiği yeni bakış açıları, öğrenmeler işyerine taşındığında yenilik ve esneklik getirebilir.
2. Çalışan Motivasyonu ve Bağlılığı
   Kendi yeteneklerini geliştirme fırsatı verilen çalışanlar, genellikle işyerine daha bağlı ve motive olurlar. İşveren, çalışanlarının “kendini geliştirme” isteğini engellemek yerine desteklerse, memnuniyet artabilir.
3. Risk Dağılımı ve Esneklik
   Özellikle kriz zamanlarında, çalışanların gelir kaynaklarının yalnızca bir işten olmaması sosyal riskleri yayar. İşveren açısından bu, çalışanların iş kayıplarına karşı daha dirençli olmasını sağlayabilir.

İşverene Eksileri

1. Verim ve Odak Kaybı
   Çalışanın enerjisi ana işe değil başka projelere bölündüğünde, asli görevlerde verim düşebilir, hatalar artabilir. Bu risk özellikle kritik görevler için değerlidir.
2. Gizlilik, Rekabet ve Çıkar Çatışması
   Çalışanın başka projelerdeki paydaşlarla çıkar çatışması olabilir. Rakip firmayla çalışma, fikri mülkiyet sorunları veya iş stratejisinin sızması riski doğabilir.
3. Hukuki & Sözleşmesel Sınırlamalar
   Türkiye hukukunda çalışanların başka işlerde çalışması anayasal “çalışma hakkı ve özgürlüğü” çerçevesinde mümkün olsa da, iş sözleşmesindeki sınırlamalar, özel sektörün politikaları ve iş yasaları bu konuda önemli düzenlemeler içerir. İşverenin başkasında çalışma yasağı koyma hakkı bazı durumlarda sınırlıdır; fakat hukuki çerçeve içerisinde değerlendirme yapılmalıdır.  

Sonuç

Bir bireyin tek bir iş yerine bağlı kalmadan, farklı projelerde yer alması ve “çift kariyer” gibi bir yaşam tarzını benimsemesi mümkündür ve hatta çağın ruhuyla uyumludur. Ancak bu hem kişinin durumu, işin türü, sektör ve işveren politikalarına bağlı olarak olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğurabilir. Başarılı olabilmek için:

• Zaman yönetimi ve öz disiplinin güçlü olması,
• iş sözleşmesinin şartlarının iyi okunması,
• çıkar çatışmalarına dikkat edilmesi,
• işveren ile açık iletişim kurulması,
• kişisel sınırların korunması gerekir.

Romantik olmayan bir gerçek var: her avantajın bir bedeli vardır. Ama bugünün çalışma dünyasında “tek iş, tek kimlik” fikri eskisi kadar geçerliliğini korumuyor. Birbiriyle uyumlu projeler seçmek, hukuki, etik ve pratik sınırları gözetmek; çift kariyerin olası potansiyelini en verimli şekilde kullanmak için gereklidir.

Kaynaklar

• Bozoğlu, O., Güven, E., & Ciğerim, E. (2024). A Theoretical Examination of Moonlighting Among Higher Education Students. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 23(89), 379-393. 
• Medipol Üniversitesi, The Moonlighting Survival During Economic Instability: Post Pandemic Experience.
• Alparslan, A., Öztürk, M., İlker Hüseyin Çarıkçı, Çift Kariyerli Akademisyenlerin İş Yeri ve Evdeki İyi Oluşları Üzerine Bir Saha Araştırması. İş ve İnsan Dergisi, 2018. 
• Özyüksel Mihrioğlu, İlke; Kalfa, Murat, Sporda çift yönlü kariyer. Herkes için Spor ve Rekreasyon Dergisi, 2024. 
• Cem Kılıç, İşveren İmkanıyla Yan İş Mümkün mü? Milliyet, 2024.