Kıdem Tazminatı Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Kıdem Tazminatı
 

1475 sayılı İş Kanunu'nun 14. maddesine göre, işçinin işe başladığı tarihten itibaren aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalışılan süreler göz önüne alınarak, hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işveren tarafından çalışana ödenecek tazminata “Kıdem Tazminatı” denilmektedir. Kıdem tazminatı çalışanların işten ayrılırken çalıştığı yılların karşılığı olarak, kendisine ödenmesi gereken ücrettir. Bu tazminat, işçinin emeğinin ve sadakatinin bir karşılığı olarak görülür ve işçinin işsiz kalması halinde ekonomik olarak zor duruma düşmesini engellemeyi amaçlar.

Kıdem tazminatına hak kazanmak için bazı şartlar öngörülmüştür. 

-En az 1 yıl süre işyerinde çalışıyor olmak,
-İş kanunu kapsamında olmak,
-İş sözleşmesinin belli sebeplerle sona ermesi,
-Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olmak bu şartlardan bazılarıdır. 

Belirli süreli iş sözleşmesi var ise tazminata hak kazanılmaz ancak bu durumun da bir takım istisnaları bulunmaktadır. İşyerinin taşınmış ya da iflas etmiş olması durumunda da tazminata hak kazanılacaktır.

Kıdem tazminatı alabilmek için, aşağıda belirtilen durumlardan herhangi birinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir;

• İşverenin, kanunda belirtilen haklı nedenlerin hiçbirine dayanmadan çalışanı işten çıkarması (4857’nin 25. maddesinde belirtilen haklı fesih nedenleri dışında).
• İş sözleşmesine konu olan işin, çalışanın sağlığını ya da yaşam şeklini tehlikeye sokması.
• İşveren ya da birlikte çalışmak zorunda olduğu başka bir çalışanın taşıdığı bulaşıcı hastalığa yakalanması.
• İşverenin; iş sözleşmesinin imzalanması sırasında çalışana işin nitelikleri ile ilgili yanlış bilgi vermesi.
• Çalışana veya çalışanın aile fertlerinden herhangi birine işveren tarafından hakaret edilmesi, onur kırıcı ithamlarda ya da cinsel tacizde bulunulması.
• İşverenin, çalışandan yasadışı bir iş yapmasını istemesi.
• Çalışanın başka bir çalışan tarafından cinsel tacize uğradıktan sonra bu durumu işverene bildirmesine rağmen işveren herhangi bir önlem almaması.
• İş yerinde bir haftadan daha uzun süre ile işin durmasına neden olacak bir durumun oluşması.
• Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteğiyle işten ayrılmak istemesi.
• Erkek işçinin askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılması.
• Emekliliğe hak kazanılması.
• Malullük durumunun oluşması.
• İşçinin vefat etmesi durumunda, yasal mirasçılarına kıdem tazminatı ödenir

Yukarıda yer alan bu durumların herhangi biri oluşmuşsa, çalışan derhal fesih yolu ile sözleşmesini feshedip kıdem tazminatı alabilir, çalışılan işyerinin de kanunun 4. maddesindeki istisnalar dışında kalan bir işyeri olması gerekir. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi durumunda, mahkeme yoluyla ve yasal faiziyle birlikte alınabilmektedir. 

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

İş Kanununa tabi bir işyerinde en az bir yıl çalışmış olan işçinin işyerinde kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde ayrılması halinde çalıştığı her yıl için kendisine 30 günlük en son brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenecektir. Her yıl için ödenecek olan kıdem tazminatı miktarı tavan rakamını geçemeyecektir. 

Tam yıl dışında kalan süre için ise, 30 gün üzerinden oranlama yapılarak tazminat miktarı hesaplanacaktır. Burada bilinmesi gereken bir konu; kıdem tazminatının tavan tutarıdır. Çalışan kişi ne kadar yüksek ücret alırsa alsın ve giydirilmiş ücreti ne kadar dolgun olursa olsun, hesaplanacak kıdem tazminatına esas ücret dönemim kıdem tazminatı tavan tutarını geçemez. 

Kıdem tazminatı tavan tutarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçememektedir.

Devlet Memurlarına bir hizmet yılı için ödenmekte olan emeklilik ikramiyesinin hesabında aşağıda belirtilen ödemelerin toplamı esas alınmaktadır: 

Bu çerçevede en yüksek devlet memuru olan Başbakanlık Müsteşarına bir hizmet yılı için ödenen emeklilik ikramiyesi aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır; 

Kıdem tazminatı Gelir Vergisi Kanunu'nun 25. maddesine göre gelir vergisinden, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 77. maddesine göre de sigorta priminden muaftır. 

Kıdem Tazminatının Bordrolaştırılması 

Çalışanın çalıştığı toplam süre belirlenir. 
Çalışanın çalıştığı toplam yıl sayısı ile aldığı son brüt ücret (yol, yemek ve diğer yan ödemelerle birlikte) çarpılır.
Tam yıl sürenin dışında kalan sürenin toplam gün sayısı belirlenir ve günlük brüt ücretle çarpılır. 
Ortaya çıkan tutardan %0,759 oranında damga vergisi kesilir ve geriye kalan tutar, kıdem tazminatı tutarını gösterir ve çalışana bu tutar ödenir. 

Kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkate alınan temel faktörler brüt ücret ve çalışma süresidir. Kıdem Tazminatı hesaplanırken, her geçen yıl için 30 günlük brüt tutar hesaba katılır. Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin son ay aldığı ücret üzerinden hesaplama yapılır. Kıdem tazminatı tutarının hesabına birçok farklı kalem de dahil edilir.

• Aile yardımı
• Çocuk yardımı
• Eğitim yardımı
• Sağlık yardımı
• Sosyal yardım
• Konut yardımı
• Yakacak yardımı
• Yemek ve yol masrafı
• Market yardımı 

Gibi birçok kalem eklenir. Kıdem tazminatı hesaplanırken; çalışana ödenen ikramiye niteliğindeki ücretler, ancak işyerinde gelenek olarak veriliyorsa, hesaplamaya katılır. Bir seferlik ödenen, sürekli olmayan ikramiyeler, kıdem tazminatı hesaplamasına katılmaz. 

Her sene için devlet tarafından bir kıdem tazminatı tavanı belirlenir. Yıllık bazda ödenecek olan kıdem tazminatı belirlenen tavanı geçemez. 

Örnek olarak; işçi tam 8 yıl çalışmış olsun, son giydirilmiş ücreti 16.000 TL olsun. Bu durumda kıdem tazminatı 8 X 16.000 TL = 148.000 TL olacaktır. 

Örnek: Kıdem Tazminatı Hesaplama:

İşçinin Brüt Çıplak Aylık Ücreti →35.000 TL 
İşten Ayrılış Tarihi →30.10.2025 
İşe Giriş Tarihi →21.08.2023
Toplam Yıllık İkramiye →8000 TL (Aylık 666 TL’ye gelir) 8000 / 12 
Toplam Yıllık Yakacak Yardımı → 3500 TL (Aylık 291 TL’ye gelir) 3500 / 12 
Toplam Yıllık Yemek Yardımı → 50.000 TL (Aylık 4.166 TL’ye gelir) 50.000 / 12
Toplam Yıllık Dil Tazminatı → 2400 TL (Aylık 200 TL’ye gelir) 2400 / 12 
Toplam Yıllık Ek İş Tazminatı → 8000 TL (Aylık 666 TL’ye gelir) 8000 / 12 
Hizmet Süresi ile Çarpılacak Olan Miktar →35.000 + 666 + 291+ 4.166 + 200 + 666 = 40.989 TL 
Bu örnekte işçinin toplam hizmet süresi → 2 Yıl 1 Ay 9 Gün 
Sonuç Olarak;
2 Yıl x 40.989 TL = 81.978
1 Ay x 40.989/12 = 3.415,75
9 Gün x 40.989/365 = 112,29
Toplam Hak Edilen Kıdem Tazminatı =81.978 + 3.415,75 + 112,29 = 85.506,04 TL’dir. 

Bu tutar üzerinden %0,759 oranında damga vergisi kesilir
 

Kıdem Tazminatında Sık Yapılan Hatalar

Kıdem tazminatı hesaplamalarında ve ödemelerinde hem işverenler hem de işçiler tarafından yapılan bazı yaygın hatalar vardır:

- Net Üzerinden Hesaplama: Kıdem tazminatı mutlaka brüt ücret üzerinden hesaplanmalıdır. Net ücret üzerinden yapılan hesaplamalar, işçinin daha az tazminat almasına neden olur.
- Sosyal Hakların Dikkate Alınmaması: Yol, yemek, yakacak yardımı gibi sosyal hakların brüt ücrete eklenmemesi, tazminatın eksik hesaplanmasına yol açar.
- Dikkate Alınan Sosyal Hakların Hesabı: Yol, yemek, eğitim yardımı gibi sosyal hakların yıl bazında verilmesi halinde bunu 12’ye ya da 3 ayda bir veriliyorsa 4’e bölünmemesinden kaynaklanan hesaplama hataları.
- Kıdem Tazminatı Tavanının Aşılması: Tavanın üzerindeki bir tutarın hesaplanıp ödenmeye çalışılması yasal olarak geçerli değildir. İşveren, tavanı aşan kısmı ödemek zorunda değildir.
- Zamanaşımı: Kıdem tazminatı alacaklarında 5 yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Bu süre içerisinde dava açılmazsa, alacak hakkı düşebilir.
- Ödemede Gecikme: Kıdem tazminatının iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra mümkün olan en kısa sürede ödenmesi gerekir. Geciken ödemeler için yasal faiz işlemeye başlar.

Kıdem tazminatı, hem işçi hem de işveren için önemli bir konudur. Bu nedenle, olası mağduriyetlerin önüne geçmek için hesaplamaların doğru yapılması ve yasal süreçlere dikkat edilmesi gerekir.