Toplu İş Sözleşmesi ve Türleri

Toplu İş Sözleşmesi ve Türleri

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE TÜRLERİ

Toplu İş Sözleşmesi Nedir?

Birden çok işyerini kapsayan işyerleri (grup) toplu iş sözleşmesi, 275 sayılı Kanun döneminden başlayarak “grup toplu iş sözleşmesi” veya “grup sözleşmesi” olarak adlandırılmış, 2822 sayılı Kanun’un 3. maddesine ilişkin gerekçeye alınan bu ad, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra da kullanılarak uygulamada tamamen yerleşmiştir.

İşçi tarafında özel olarak bir işçi sendikasının, işveren tarafında ise işveren sendikasının yahut herhangi bir sendikaya üye olmayan işverenin bulunduğu iş sözleşmelerine toplu iş sözleşmesi denir. TİS'in işçi tarafında mutlaka işçi sendikası olmalıdır. Ancak işverenin sendika üyesi olması zorunlu değildir.

 Anayasamızın 53’üncü maddesi, işçiler ve işverenlerin, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkını güvence altına almıştır. Yani toplu iş sözleşmesi, sosyal ve ekonomik bir hak olarak, anayasal koruma altında bulunan temel insan haklarından birisidir. Toplu iş sözleşmesinin yapılmasına ve uygulanmasına ilişkin esaslar ve ortaya çıkacak ihtilafların çözümlenmesi usulleri ise 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda düzenlenmiştir.

Toplu İş Sözleşmesi İçeriği

MADDE 2- Toplu iş sözleşmesi, bir işyerinde çalışan işçilerin hizmet akitlerinin yapılması, kapsamı ve sona ermesinden, işyerindeki çalışma koşullarının belirlenmesine, işçiler ve işveren arasındaki ekonomik ilişkilerin, karşılıklı borç ve yükümlülüklerin saptanmasına,  sözleşmenin uygulanmasından , denetim ve uyuşmazlıkları çözüm yollarını düzenleyen hükümlere, istihdam politikalarından, çevre kirliliğine, işçi sağlığı ve iş güvenliğinden, işçilerin sosyal yaşam olanaklarının yaratılmasına kadar, tüm alanlarda düzenlemeleri kapsayan ve üyelerini temsilen işçi sendikası veya sendikaları ile  sendika üyesi olmayan işveren veya işveren sendikası  arasında bağıtlanan  bir sözleşmedir.

TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ

TARAFLARA GÖRE TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ

İşçi sendikası ile işveren sendikası arasında,

İşçi sendikası ile sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeler bazı şekil ve prosedür noktalarında ayrışa da çok büyük farklılıklar söz konusu değildir.

İşyeri Toplu İş Sözleşmesi

İşverenin tek bir işkolunda kurulu tek bir işyeri vardır. Sendika sadece bu işyerinde örgütlenir ve sadece bu işyeri için sözleşme yapar.

İşyerinde bulunan çırak, stajyer gibi işçi sıfatı olmayan kişiler toplam işçi sayısı hesabına dahil edilmez. Aynı şekilde işçi sıfatı olmayan ortaklar da sayı hesabına dahil edilmez. Her ne kadar hukuken işçi olsa da işveren vekili olan (müdür, muhasebe şefi vs.) kişiler sadece işveren sendikalarına üye olabilir ve bunlar da sayı hesabına dahil edilmez.

Kısmi süreli yahut belirli süreli çalışan işçiler hesaba dahil edilecektir. Alt işveren işçileri (taşeronlar) asıl işverenin işçi sayısına dahil edilmez. Yani yarı oranı hesaplanırken bu kişiler katılmaz.

İşletme Toplu İş Sözleşmesi

İşletme toplu iş sözleşmesini yukarıda tabloda tanımladık. Bir işverenle bu sözleşmeyi yapmak isteyen işçi sendikası, o işletmenin tamamında çalışan işçilerin en az %40’ını üye olarak kaydetmiş olması gerekir.

Bir işverenin tek bir işkolunda kurulu birden fazla işyeri varsa, işçi sendikası bu işyerlerinden sadece bir tanesinde yarıdan fazla çoğunluğu sağlayarak sadece o işyerini kapsamına alan bir toplu iş sözleşmesi yapamaz. Eğer yapabiliyorsa işletmenin tamamında örgütlenecek ve tamamına ilişkin olarak %40’ı sağlayacak; ancak o zaman işletmenin tamamını kapsayacak bir sözleşme yapabilme yetkisi alabilecektir.

Diğer ikisinde ise hiç üyesi yok. İşçilerin tamamını dikkate aldığımız zaman %40 şartı sağlanmışsa diğer iki işyerinde hiç örgütlenmemiş olmasının önemi yoktur, şubelerin tamamını kapsayacak tek bir toplu iş sözleşmesi yapabilir. Yani %40 hesabı bu 5 işyeri üzerinden yapılır.

İşletme toplu iş sözleşmesi için Kanunda farklı bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Dolayısıyla, işçi tarafında yetkili işçi sendikası; işveren tarafında ise, işletme sahibi işveren bir işveren sendikasına üye ise bu sendika, sendikaya üye değilse işveren bulunur. İşveren gerçek kişi olabileceği gibi, bir özel veya kamu tüzel kişisi de olabilir43 İşletme toplu iş sözleşmeleri için işyerleri bir bütün olarak dikkate alınarak gerekli çoğunluk saptanır (m. 41/2). Yeni Kanun işyerlerinden farklı olarak, işletme toplu iş sözleşmesi yetkisi için, kapsama dahil işyerlerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin en az yüzde kırkının işkolu barajını aşan sendikanın üyesi olmasını aramıştır (m. 41/1). İşletmede birden çok sendikanın yüzde kırk veya fazla üyesinin olması durumunda, başvuru tarihinde en çok üyeye sahip sendika toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir (m. 4/3). Yasada görevli makam olarak, işletme merkezinin bağlı bulunduğu Çalışma Müdürlüğü öngörülmüştür (m. 2/1 (c)).

Grup Toplu İş Sözleşmesi

Sözleşme yapma yetkisi işveren sendikası bakımından ya işverene aittir ya da işveren sendikasına aittir. İkisine birden ait olma imkanı yoktur.

İşveren ya bir işveren sendikasına üyedir ve bütün müzakere hakkını sendikasına devretmiştir ya da üye değildir ve kendi müzakerelerini kendisi bağımsız olarak yönetir. Gerekli şartlar sağlandığı zaman grup toplu iş sözleşmesi yapmak zorunlu değildir ancak bunun önünde bir engel de yoktur.

Grup toplu iş sözleşmesi, bir tarafını işveren sendikasının diğer tarafını o işveren sendikasına üye bütün işyerlerinde örgütlü ve gereken çoğunlukları sağlamış işçi sendikasının oluşturduğu sözleşmedir.

•   Toplu iş sözleşmesi yapmak için Bakanlığa yapılacak başvuru yazılı olmalıdır.

•   İşçi sendikası yetki tespiti başvurusunda bulunuyor ise Bakanlık tarafından yetkilendirilmesi için Sendikalar ve Toplu İş sözleşmesi Kanununun 42. maddesindeki koşulları sağlaması gerekir. 

•   İşveren sendikası veya sendikaya üye olmayan işveren ise kendi işyeri veya işyerleri için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.

Kaynakça; 6356 Sayılı Kanun

Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 15, Özel S.2013, s.119-146 (Basım Yılı: 2014)