Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatı ve Ödenmesi

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatı ve Ödenmesi

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatı ve Ödenmesi

İşçilerin işverenlere karşı açtıkları iş davaları her geçen yıl hızla artıyor. Adalet Bakanlığının verilerine göre bu dava türlerinde en dikkat çeken hususların başında alacak davaları geliyor. Yılda ortalama 150 bin dava sadece bu hususta açılıyor. Bu alacak kalemlerinin başında da fazla mesailerin belgelenmesi ve ödenmesi hususları yer almaktadır.

Birçoğumuzun bildiği gibi işçi ve işveren iş sözleşmesini başlatırken bir ücrette anlaşırlar. Kişinin normal çalışmasının karşılığı olacak olan bu ücret İş Kanunu’nda belirtilmiş olan haftalık maksimum çalışma süresine kadar olan çalışmaların karşılığıdır. Dolayısıyla “asıl ücret” ya da “çıplak ücret” dediğimiz sadece çalışma karşılığı alınan ücret, en fazla 45 saatlik çalışmayı kapsamaktadır. 45 saati aşan çalışmalar, “fazla çalışma” olmaktadır. Bu fazladan çalışma için de işçiye ayrıca bir ücret hesaplanıp ödenir. Diğer bir konu ise fazla sürelerle çalışma kavramıdır. Kavramlar birbirine yakın olduğu için genelde karıştırılır. İşyerinde belirlenmiş haftalık çalışma süresi kanuni sınırın altında olması durumunda kanuni sınıra kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir. Örneğin yasal olarak maksimum çalışma süresi 45 saatken, A şirketinde çalışma süresi haftalık 40 saat belirlenmişse, haftalık 45 saate kadar yapılmış fazladan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılır.

4857 sayılı kanunun 63 üncü  madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırk beş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Fazla Çalışma İçin İşçinin Yazılı Onayı Şarttır!

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde bu konuda ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Öncelikle fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. (Zorunlu ve Olağan üstü durumlar hariç). İşçinin onayı alınsa bile fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir. 

Fazla Çalışma Yapan İşçinin Belgelerinin İspatı!

İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte, 4857 sayılı İş Kanununun 32 ve 34 üncü maddeleri uyarınca ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve İş Kanununun 37 nci maddesi uyarınca işçiye verilmesi gereken ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın Ücret Hesabı

Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ödenir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.

Kimlere Fazla Çalışma Yaptırılamaz?

İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde çalışanlar, Aynı Kanunun 69 uncu maddesinin l inci fıkrasındaki tanıma göre gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde (şu kadar ki, gündüz işi sayılan çalışmalara ek olarak bu Yönetmelikte öngörülen fazla çalışmalar gece döneminde yapılabilir), Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılan işlerde çalışanlar fazla çalışma yapamazlar.

18 yaşını doldurmamış işçiler, İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler, ) İş Kanununun 88 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler ve

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.

Fazla Çalışma Sınırı!

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.

Ücret Yerine Serbest Zaman İsteği! 

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

İşçinin bu kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Örnekleri

Örnek 1) 6000 TL çıplak brüt ücret alan ve iş sözleşmesinde haftalık 45 saat çalışan bir işçi bu ay toplam 18 saat fazla çalışma yapmıştır. İşçinin bu ay ki fazla çalışma ücreti ne kadardır?

Formül: ( Ücret / 225 ) x %50 x Fazla çalışılan toplam saat

(6000 / 225) x %50 x 18 saat=  720 TL (18 saatlik fazla çalışma ücreti)

Not: SGK için 1 ay toplam 225 saattir. 

Örnek2) Haftada 40 saat çalışılan bir işyerinde bir hafta 43 saat çalışmış olan 3.000 TL ücretli işçinin fazla sürelerle çalışma ücretini hesaplamak için önce kişinin saatlik ücretini bulup %25 zamlı hesaplayarak fazladan çalıştığı süre ile çarparız.

Arkadaşlar önemli bir not düşelim. Burada saatlik ücret bulunurken haftalık 45 saat çalışan kişilerde olduğu gibi 225 saate değil daha farklı bir saate bölmek gerekiyor. Çünkü İşçi, iş sözleşmesi yapılırken ücretini haftalık 40 saat çalışma karşılığında anlaşmış. İş Kanunu’na göre kişi 6 iş günü çalışarak hafta tatilini hak eder. Haftada 5 gün de çalışsa 6 gün çalışmış gibi saatlik ücreti hesaplanır.

Buradan hareketle haftalık çalışma süresinden kişinin saatlik ücretini buluruz. Kişinin bir aylık kazancının saatlik tutarını bulmak için 1 aylık çalışmanın saatlik değerini ifade eden saate bölmemiz gerekir. Yukarıda ki örnekten yola çıkarak devam edelim. Daha iyi anlayacaksınız. 

Günlük Çalışma Saati = Haftalık Çalışma 40 saat / 6 gün = 6,667 Saat

1 Aylık Çalışma Saati = 6,667 x 30 gün = 200 Saat

Saatlik Ücret = 3.000 / 200 = 15 TL

Fazla Süreli Çalışma için ücretin % 25 zamlı halini bulmamız gerekir. Bunun içinde 1,25 ile çarpıyoruz.

%25 Zamlı Ücret = 15 x 1,25 = 18,75 TL olur. 

Fazla Süreli Çalışma Ücretini bulmak için 40 saati aşan ama 45 saatin altında kalan saatleri %25 zamlı hesaplıyoruz.

43 – 40 = 3 saat

3 saat x 18,75 TL=56,25 TL